FAQ

Z rozważań nad społeczną i gospodarczą kondycją ziemiaństwa w Królestwie Polskim w okresie postyczniowego dziesięciolecia (1864–1874)

Data publikacji: 2024

Prace Historyczne, 2024, Numer 151 (1), s. 167-189

https://doi.org/10.4467/20844069PH.24.012.20411

Autorzy

Andrzej Przegaliński
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
, Polska
https://orcid.org/0000-0002-6255-0417 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →

Pobierz pełny tekst

Tytuły

Z rozważań nad społeczną i gospodarczą kondycją ziemiaństwa w Królestwie Polskim w okresie postyczniowego dziesięciolecia (1864–1874)

Abstrakt

The subject of the article is the issue of widely understood social and economic aspects related to the history of the landed gentry in the Kingdom of Poland in the post-January decade. The adopted border turning points were marked by the failure of the uprising and the introduction of the enfranchisement reform (1864) and the death of governor Fiodor Berg as well as the agricultural exhibition in Warsaw (1874). That decade was a clearly outlined period – important above all in the economic history of the country and in the context of the experiences that the village and the manor households had. Those years were crucial for the gentry as well. The consequences of enfranchisement, in a reality of the brutally suppressed independence uprising and in the atmosphere of post-January terror, brought the end to the era of manor and serf economy. The door was opened for the development of capitalist relations, which combined with a comprehensive reconstruction of the agricultural system, led many estates into ruin and forced many heirs to be declassed. For others, it was a challenge to thoroughly transform and modernize farming methods, which not always resulted in later economic successes. The new deal brought social and mental transformations as well as the rejection of traditional habits and state prejudices, to the agenda. All these interdependent phenomena created a picture that shimmered with different colours, which I think is worth re-drawing in the anniversary year.

Bibliografia

Pobierz bibliografię
Źródła drukowane

Bardzki A., Listy zastawne, serie, ich wadliwość, zyski giełdy, Warszawa 1891.

[Baronowa X.Y.Z.], Towarzystwo warszawskie. Listy do przyjaciółki, Kraków 1888.

Czetwertyński S., Syn o Ojcu [w:] W. Czetwertyński, Na wozie i pod wozem (1837–1917). Wspomnienia lat ubiegłych wnukom i wnuczkom opowiedziane, Poznań, s.a., s. 1–47.

Dobrski M., Rolnictwo w guberni lubelskiej, „Pamiętnik Lubelski, Kalendarz Ilustrowany na rok 1904”, Lublin 1904, s. 46–51.

Dobrski M., Rzut oka na stan rolnictwa w guberni lubelskiej w ostatnich 25 latach [w:] Dla sierot. Książka zbiorowa wydana staraniem Lubelskiego Towarzystwa Dobroczynności, Warszawa 1897, s. 35–42.

Dziennik Praw Królestwa Polskiego, t. 62, 1864, nr 187.

Dzierzbicki S., Stowarzyszenia rolnicze w Królestwie Polskim, „Ekonomista” 1902, R. 2, z. 3, s. 72–115.

Gościcki J., Rolnictwo krajowe według 50 roczników „Gazety Rolniczej”. Stosunki społeczno-gospodarcze, „Gazeta Rolnicza. Zeszyt jubileuszowy 1861–1910”, Warszawa 1911, s. 15–24.

Górska M., Gdybym mniej kochała. Dziennik lat 1889–1895, Warszawa 1996.

Grabski W., Historia Towarzystwa Rolniczego, t. 2, Warszawa 1904.

Grabski W., Postęp rolniczy w Lubelskiem przed czterdziestu laty, „Gazeta Rolnicza” 1901, nr 25, s. 435–436.

Kirszrot J., Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Królestwie Polskim, „Ateneum” 1876, t. 3, z. 8, s. 402–428.

Kirszrot-Prawnicki J., Towarzystwo Kredytowe Ziemskie w Królestwie Polskim i kredyt rolny, Warszawa 1887.

Kleniewska M., Wspomnienia, oprac. W. Włodarczyk, Wilków 2002.

Kosztuski S., Rozwój stosunków ekonomiczno-rolniczych w Królestwie Polskim w ostatnim 30-leciu [w:] Prace Sekcji Rolnej w 2 półroczu 1904 roku, Warszawa 1905, s. 34–49.

Krzemiński S., Dwadzieścia pięć lat Rosji w Polsce (1863–1888). Zarys historyczny, Lwów 1892.

Makowiecki A., Konferencje rolnicze, „Tygodnik Ilustrowany” 1874, nr 348, s. 134–135.

Materiały do dziejów uwłaszczenia w Królestwie Polskim, oprac. K. Śreniowska, S. Śreniowski, Wrocław–Warszawa–Kraków 1961.

Materiały źródłowe do dziejów powstania styczniowego w zasobie Muzeum Archiwum Państwowego w Kaliszu, wybór i oprac. G. Waliś, Kalisz 2013.

Pamiętnik Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Królestwie Polskim, Warszawa 1884.

Pietkiewicz Z., Zrzeszenia rolnicze [w:] Księga jubileuszowa „Rolnika i Hodowcy”. XXV-lecie polskiego rolnictwa (1883–1907), red. H. Kotłubaj, Warszawa 1908, s. 61–101.

Przegląd polityczny Królestwa Polskiego za 1867 r. [w:] Sytuacja polityczna Królestwa Polskiego w świetle tajnych raportów naczelników Warszawskiego Okręgu Żandarmerii z lat 1867–1872 i 1878, oprac. S. Wiech, W. Caban, Kielce 1999, s. 81–99.

Rocznik Statystyczny Królestwa Polskiego z uwzględnieniem innych ziem polskich. Rok 1915, oprac. pod. kier. E. Strasburgera, Warszawa 1916.

Skałkowski T., Towarzystwa kredytowe ziemskie w ziemiach polskich. Szkic historyczny, Lwów 1892.

Staniszewski S., Rzut oka na stan ekonomiczny Królestwa Polskiego, Warszawa 1907.

Statystyka porównawcza Królestwa Polskiego. Ludność i stosunki ekonomiczne, oprac. W. Załęski, Warszawa 1876.

Wiercieński H., Pamiętniki, oprac. A. Zajączkowski, Lublin 1973.

Wybór pism Ludwika Górskiego. Wydawnictwo jubileuszowe, Warszawa 1908.

Zbiór praw i przepisów Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Królestwie Polskim, t. 3, Warszawa 1881.

[Z.L.S.], Ostatnie chwile powstania styczniowego. Na podstawie autentycznych źródeł, t. 2, Poznań–Kraków 1887.

Opracowania

Bieleń Z., Bohaterki w czarnych sukienkachLublinianki i Podlasianki w powstaniu 1863– 1864, Lublin 2015.

Bogusz M., Relacje między mieszczanami łęczyńskimi a właścicielami dóbr Łęczna w dobie Królestwa Polskiego [w:] Studia z dziejów ziemian, red. Z. Gołębiowska, A. Koprukowniak, A. Przegaliński, Lublin 2014, s. 119–145.

Brodowska H., Historia społeczno-gospodarcza chłopów polskich w zaborze rosyjskim [w:] Historia chłopów polskich, t. 2, red. S. Inglot, Toruń 1972, s. 290–462.

Brodowska H., Spory serwitutowe chłopów z obszarnikami w Królestwie Polskim w drugiej połowie XIX wieku, „Kwartalnik Historyczny” 1956, R. 63, nr 4–5, s. 283–298.

Brodowska H., Świadomość chłopów pokolenia powstania styczniowego, „Annales UMCS”, sec. F, 1993, vol. 48, s. 19–27.

Bruchnalska M., Ciche bohaterki. Udział kobiet w powstaniu styczniowym, Miejsce Piastowe 1933.

Caban W., Wpływ wydarzeń 1863 roku na gospodarkę Królestwa Polskiego, „Annales UMCS”, sec. F, 1993, vol. 48, s. 7–18.

Chełmicki B., Powiat rypiński w pamiętnikach, Rypin 2005.

Chomać R., Struktura agrarna Królestwa Polskiego na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa 1970.

Chwalba A., Polacy w służbie Moskali, Warszawa–Kraków 1999.

Czuchryta A., Spory graniczne właścicieli majątku Celejów z chłopami bochotnickimi w latach 1864–1914 [w:] Studia nad ziemiaństwem w XIX i XX wieku, red. A. Koprukowniak, Z. Gołębiowska, Lublin 2008, s. 259–270.

Giełżyński W., Ku Niepodległej, Paryż 1985. Grabski W., Historia wsi w Polsce, Warszawa 2004.

Groniowski K., Chłopi w powstaniu styczniowym a reformy agrarne lat 1861–1864 [w:] Powstanie styczniowe 1863–1864. Wrzenie, bój, Europa, wizje, red. S. Kalembka, Warszawa 1990, s. 124–147.

Groniowski K., Realizacja reformy uwłaszczeniowej 1864 r., Warszawa 1963.

Groniowski K., Uwłaszczenie chłopów w PolsceGeneza, realizacja, skutki, Warszawa 1976.

Groniowski K., Walka Milutina z Bergiem. (Spór o reorganizację Królestwa Polskiego po roku 1863)Kwartalnik Historyczny” 1962, R. 69, z. 4, s. 891–906.

Groniowski K., Wieś lubelska w okresie upadku powstania styczniowego, „Rocznik Lubelski” 1963, t. 6, s. 156–168.

Groniowski K., Wyniki reformy uwłaszczeniowej w Królestwie Polskim [w:] Powstanie styczniowe 1863. IX Powszechny Zjazd Historyków Polskich w Warszawie 13–15 września 1963 roku, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1963, s. 97–128.

Halicz E., Kwestia chłopska w Królestwie Polskim w dobie powstania styczniowego, Warszawa 1955.

Kaczkowski J., Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim po powstaniach roku 1831 i 1863, Warszawa 1918.

Kieniewicz S., Powstanie styczniowe, Warszawa 1983.

Kieniewicz S., Społeczeństwo Królestwa Polskiego w powstaniu styczniowym [w:] Powstanie styczniowe 1863. IX Powszechny Zjazd Historyków Polskich w Warszawie 13–15 września 1963 roku, red. S. Kieniewicz, Warszawa 1963, s. 5–40.

Kierek A., Rozwój kapitalizmu w rolnictwie regionu lubelskiego w latach 1864–1913, Lublin 1964.

Kita J., Dwór po powstaniu. Zmierzch dominacji ziemiaństwa [w:] Powstanie styczniowe. Klęska i chwała, red. L. Będkowski, Warszawa 2013, s. 72–75.

Kita J., Problem przeobrażenia wsi Królestwa Polskiego w świetle programu społecznego „Prawdy” (1881–1887), „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1993, vol. 49, s. 165–184.

Kobderowa I., W sprawie stosunku Rosji wobec powstania styczniowego, „Kwartalnik Historyczny” 1962, R. 69, z. 4, s. 875–890.

Kołodziejczyk R., Zamiana miast na osady w Królestwie Polskim, „Kwartalnik Historyczny” 1961, R. 68, nr 1, s. 191–200.

Koprukowniak A., Determinanty aktywności kulturalnej ziemian lubelskich w latach 1795–1939 [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie II, oprac. R. Maliszewska, Kozłówka 2003, s. 9–30.

Koprukowniak A., Dobra ziemskie rządowe – prywatne Cichostów i Żminne w 1830–1915. Zatargi na tle serwitutowym w latach 1864–1914 [w:] Studia z dziejów ziemian 1795– 1944, red. A. Koprukowniak, Lublin 2005, s. 145–178.

Koprukowniak A., W okresie kształtowania się kapitalizmu (1864–1918) [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 1, red. T. Mencel, Warszawa 1974, s. 641–736.

Kostrzewska M., Pouwłaszczeniowy ruch chłopski – podobieństwa i różnice z ruchem antyfeudalnym, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Historica” 1995, nr 52, s. 71–92.

Krawczak T., Chłopi w walce o niepodległość 1863–1918, „Niepodległość i Pamięć” 2006, nr 23, s. 5–37.

Leończyk S., Polscy zesłańcy po powstaniu styczniowym na południu guberni jenisejskiej w drugiej połowie XIX wieku, „Studia Polonijne” 2013, t. 14, s. 145–163.

Łukasiewicz J., Krach na giełdzie. Zarys historii kryzysów ekonomicznych, Warszawa 1967.

Łukasiewicz J., Kryzys agrarny na ziemiach polskich w końcu XIX wieku, Warszawa 1968.

Mazurek Z., Sytuacja ekonomiczna i społeczna na wsi lubelskiej po reformie uwłaszczeniowej 1864 r., „Annales UMCS”, sec. F, 1954, vol. 9, s. 211–252.

Mazurkiewicz J., O likwidacji stosunków dominialnych w miastach Królestwa Kongresowego w 1866 roku, „Rocznik Lubelski” 1966, t. 9, s. 265–275.

Mazurkiewicz J., Ćwik W., Własność w miastach prywatnych Lubelszczyzny doby Księstwa Warszawskiego i Królestwa Kongresowego (1809–1866), „Annales UMCS”, sec. G., 1957, vol. 4, s. 1–132.

Mencel T., Między powstaniami (1831–1864) [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 1, red. T. Mencel, Warszawa 1974, s. 543–640.

Mencel T., Wieś pańszczyźniana w Królestwie Polskim w połowie XIX wieku, Lublin 1988.

Niebelski E., Ostatnie działania powstańcze w Lubelskiem i na Podlasiu w latach 1864– 1865, „Rocznik Lubelski” 1981/1982, t. 23/24, s. 95–110.

Nofer-Ładyka A., Henryk Sienkiewicz, Warszawa 1988.

Ohryzko-Włodarska C., Organizacja władz włościańskich w Królestwie Polskim i ich pozostałość aktowa, Warszawa 1973.

Ohryzko-Włodarska C., Przemiany na wsi Królestwa Polskiego w latach 1846–1870, Warszawa 1972.

Ołdziejewski K., Wystawy powszechne. Ich historia, organizacja, położenie prawne i wartość społeczno-gospodarcza, Poznań 1928.

Pachocka A., Obrazy dzieciństwa. Wspomnienia Marii z Rojowskich Przanowskiej [w:] Studia z dziejów ziemian 1795–1944, red. A. Koprukowniak, Lublin 2005, s. 347–362.

Papierowski A., Papierowski K.J., Dyrekcja Szczegółowa Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Płocku i jej oddziaływanie na region płocki, „Notatki Płockie” 2002, nr 1, s. 21– 33.

Pobóg-Malinowski W., Najnowsza historia polityczna Polski. Okres 1864–1914, t. 1, Gdańsk 1991.

Przegaliński A., Dwór ziemiański na Lubelszczyźnie w epoce przemian gospodarczych i społecznych. (Dzieje dóbr Snopków w XIX i w I połowie XX wieku), Lublin 2016.

Przegaliński A., Działalność oświatowa Marii z Jarocińskich Kleniewskiej [w:] Ziemiaństwo na Lubelszczyźnie III. Panie z dworów i pałaców, red. H. Łaszkiewicz, Lublin 2007, s. 269–315.

Przegaliński A., Społeczna działalność ziemiaństwa lubelskiego w latach 1864–1914, Lublin 2009.

Przegaliński A., Wokół dworu i parku. Studia z duchowej i materialnej kultury ziemiaństwa lubelskiego po powstaniu styczniowym, Lublin 2011.

Przegaliński A., Z dziejów wystaw rolniczych. Trzecia Wystawa Rolnicza (1860) i Wystawa Rolniczo-Przemysłowa (1901) w Lublinie, Lublin 2012.

Przegaliński A., Z rozważań nad reformą uwłaszczeniową w Królestwie Polskim. Próba analizy i opisu na przykładzie guberni lubelskiej [w:] Wolni i uwłaszczeni. Chłopi a przemiany społeczne, gospodarcze i polityczne w Europie Wschodniej w XIX i na początku XX wieku, red. D. Michaluk, Ciechanowiec 2017, s. 297–334.

[Red.], Górski Ludwik [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 8, Wrocław–Kraków–Warszawa 1959–1960, s. 448–449.

Smyk G., Administracja publiczna Królestwa Polskiego w latach 1864–1915, Lublin 2011. Stankiewicz Z., Dzieje wielkości i upadku Aleksandra Wielopolskiego, Warszawa 1967.

Stankiewicz Z., Ruch chłopski podczas powstania styczniowego, „Przegląd Historyczny” 1959, t. 50, s. 273–302.

Stosunki rolnicze Królestwa Kongresowego, red. S. Janicki, Warszawa 1918.

Strasburger E., Podatek gruntowy w Królestwie Polskim (Stan dotychczasowy i projekt reformy), Warszawa 1918.

Szczerbińska B., Ziemiaństwo w guberni łomżyńskiej na przełomie XIX i XX wieku, Łomża 2007.

Szumski J., Uwłaszczenie chłopów w północno-wschodniej części Królestwa Polskiego 1846–1871, Białystok 2002.

Szwarc A., Od Wielopolskiego do Stronnictwa Polityki RealnejZwolennicy ugody z Rosją, ich poglądy i próby działalności politycznej (1864–1905), Warszawa 1996.

Szwarc A., Postawy polityczne ziemiaństwa w Kaliskiem po powstaniu styczniowym [w:] Ziemiaństwo a ruchy niepodległościowe w Polsce XIX i XX wieku, red. W. Caban, M.B. Markowski, Kielce 1994, s. 47–59.

Szwarc A., Spór o przywództwo czy koncepcję ugody? Rywalizacja Ludwika Górskiego i Zygmunta Wielopolskiego w wyborach do władz Towarzystwa Kredytowego Ziemskiego w Królestwie Polskim w 1890 r., „Przegląd Historyczny” 1984, t. 75, z. 2, s. 259–277.

Szwarc A., Zygmunt Wielopolski i Towarzystwo Kredytowe Ziemskie (1874–1898) [w:] Aktywność gospodarcza ziemiaństwa w Polsce w XVIII–XIX wieku, red. W. Caban, M.B. Markowski, Kielce 1993, s. 87–97.

Śladkowski W., W dziejach i tradycji [w:] Pamiętamy o bohaterach powstania styczniowego 1863 r., oprac. A.L. Gzella, Lublin 2003, s. 45–58.

Ślusarek K., Sytuacja szlachty i chłopstwa na tle przemian struktury społeczeństwa polskiego w XIX wieku [w:] Problemy cywilizacyjnego rozwoju Białorusi, Polski, Rosji i Ukrainy od końca XVIII do XXI wieku, red. P. Franaszek, A.N. Nieczuchrin, Kraków 2007, s. 292–298.

Ślusarska R., Obciążenia podatkowe ziemian lubelskich po powstaniu styczniowym [w:] Studia z dziejów ziemian 1795–1944, red. A. Koprukowniak, Lublin 2005, s. 309–324.

Świętochowski A., Historia chłopów polskich w zarysie, Lwów–Poznań 1925.

Targowski J.K., Komitet Urządzający i jego ludzie, „Przegląd Historyczny” 1937, t. 34, z. 1, s. 156–197.

Tynecki J., „Rodzina Połanieckich” jako powieść tendencyjna, „Prace Polonistyczne” 1977, ser. 33, s. 69–88.

Wiech S., Inicjatywy społeczne ziemiaństwa Królestwa Polskiego w II połowie XIX wieku, „Echa Przeszłości” 2007, t. 8, s. 133–148.

Wiech S., Oddziaływanie ziemiaństwa na społeczność wiejską w Królestwie Polskim w 2 połowie XIX wieku w ocenie władz rosyjskich [w:] Dwór a społeczności lokalne na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, red. W. Caban, M.B. Markowski, M. Przeniosło, Kielce 2008, s. 125–142.

Wiech S., Raport naczelnika Warszawskiego Okręgu Żandarmerii gen. Płatona Frederiksa z 1867 r. o stanie politycznym Królestwa Polskiego, „Czasy Nowożytne” 1997, t. 3, s. 151–164.

Wiech S., Rosyjski korpus administracyjny w dziele likwidacji odrębności Królestwa Polskiego (1866–1896). Ogląd w świetle materiałów żandarmerii [w:] Między Odrą i Dnieprem. Wyznania i narody, cz. II, red. T. Stegner, Gdańsk 2000, s. 33–81.

Wiech S., Rządy warszawskiego generała-gubernatora Piotra Albiedynskiego – lata nadziei, lata złudzeń [w:] Unifikacja za wszelką cenę. Sprawy polskie w polityce rosyjskiej na przełomie XIX i XX wieku. Studia i materiały, red. A. Szwarc, P. Wieczorkiewicz, Warszawa 2002, s. 83–114.

Wiech S., Społeczeństwo Królestwa Polskiego w oczach carskiej policji politycznej (1866–1896), Kielce 2002.

Wiech S., Żandarmeria rosyjska i jej raporty [w:] Sytuacja polityczna Królestwa Polskiego w świetle tajnych raportów naczelników Warszawskiego Okręgu Żandarmerii z lat 1867–1872 i 1878, oprac. S. Wiech, W. Caban, Kielce 1999, s. 9–73.

Wnuk A., Wydarzenia i uczestnicy powstania styczniowego z okolic Urzędowa, „Głos Ziemi Urzędowskiej” 2013, s. 17–26.

Wójcikiewicz W., Prawo hipoteczne Królestwa Polskiego, Wrocław–Warszawa–Kraków 1967.

Wrona S.T., Chłopi w Powstaniu Styczniowym, „Przegląd Historyczny” 1937/1938, t. 34, nr 2, s. 544–563.

Wykaz dóbr ziemskich skonfiskowanych przez rządy zaborcze w latach 1773–1867, oprac. J. Iwaszkiewicz, Warszawa 1929.

Zdrada J., Historia Polski 1795–1914, Warszawa 2007.

Życiorysy potomków generała [w:] Górscy herbu Boża Wola. Przodkowie i potomkowie gen. Franciszka Górskiego, red. K. Górska-Gołaska, Poznań 2000, s. 61–103.

Żurek F., Powiat krasnostawski w walce o wolność (od upadku powstania styczniowego do wybuchu wojny światowej), „Niepodległość” 1935, t. 11, s. 194–212, 364–388.

Informacje

Informacje: Prace Historyczne, 2024, Numer 151 (1), s. 167-189

Typ artykułu: Oryginalny artykuł naukowy

Tytuły:

Polski: Z rozważań nad społeczną i gospodarczą kondycją ziemiaństwa w Królestwie Polskim w okresie postyczniowego dziesięciolecia (1864–1874)
Angielski: From considerations over the social and economic condition of the landed gentry in the Kingdom of Poland in the post-January decade (1864–1874)

Autorzy

https://orcid.org/0000-0002-6255-0417

Andrzej Przegaliński
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
, Polska
https://orcid.org/0000-0002-6255-0417 Orcid
Kontakt z autorem
Wszystkie publikacje autora →

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
Polska

Publikacja: 2024

Status artykułu: Otwarte __T_UNLOCK

Licencja: CC BY  ikona licencji

Udział procentowy autorów:

Andrzej Przegaliński (Autor) - 100%

Informacje o autorze:

Dr hab. Andrzej Przegaliński, prof. UMCS – pracownik Instytutu Historii Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie. Zainteresowania naukowe: dzieje ziemiaństwa, historia społeczno-gospodarcza ziem polskich w XIX i XX wieku, dzieje oświaty oraz historia Lublina i Lubelszczyzny.

Korekty artykułu:

-

Języki publikacji:

Polski

Z rozważań nad społeczną i gospodarczą kondycją ziemiaństwa w Królestwie Polskim w okresie postyczniowego dziesięciolecia (1864–1874)

cytuj

Pobierz PDF Pobierz

pobierz pliki

RIS BIB ENDNOTE